Kansarku waa cudur ka dhasha marka unugyada jirka ay si aan caadi ahayn u koraan oo u tarmaan, iyagoo aan ka jawaabin xakamaynta dabiiciga ah ee jirka. Sababaha kansarka keena waa isku dhaf ah oo ka iman kara hiddo-sideyaasha (genes) iyo deegaanka. Qodobada ugu waaweyn ee sababi kara waxaa ka mid ah:
1. Isbedelka hiddo-sideyaasha (genetic mutations)
• Mararka qaarkood hiddo-sideyaasha qofka ayaa isbedel ku yimaada oo sababa in unugyadu si xun u koraan.
• Qofka qaar ayaa ku dhasha hiddaha halista u leh (tusaale: BRCA1/BRCA2 oo la xiriira kansarka naasaha iyo ugxan-sidaha).
2. Dabeecadaha nololeed
• Cabista sigaarka iyo tubaakada kale.
• Cabitaanka khamriga badan.
• Cunto dufan iyo sonkor badan leh oo aan khudaar iyo miro ku filnayn.
• Jimicsi la’aan iyo cayil badan (obesity).
3. Deegaanka iyo sunta
• Soo-gaadhista shucaaca (radiation) sida qorraxda oo badan (UV rays) oo sababa kansarka maqaarka.
• Kiimikooyinka waxyeelada leh (tusaale: asbestos, formaldehyde, pesticides).
4. Caabuqyada (infections)
• Fayrasyada qaarkood sida HPV (oo sababa kansarka ilmo-galeenka), Hepatitis B iyo C (oo sababa kansarka beerka), iyo HIV oo yareeya difaaca jirka.
• Bakteeriyada sida Helicobacter pylori oo lala xiriiriyo kansarka caloosha.
5. Da’da
• Sida qofku u weynaado, halista kansarku way sii kordhaysaa sababtoo ah unugyada ayaa soo aruurin kara khaladaad hiddo-sideed (mutations).
🔑 Marka la soo koobo: kansarku waa natiijada isbedel hiddo-side iyo arrimo nololeed/deegaan oo wadajir u horseeda in unugyada si aan la xakameynin u tarmaan.
Ilaalinta cudurka kansarka ma aha 100% la hubo, laakiin waxaa jira tallaabooyin muhiim ah oo si weyn hoos ugu dhigi kara khatarta. Waxaa ka mid ah:
- Ka fogaanshaha sigaarka iyo tubaakada
- Sigaar cabistu waa sababta ugu weyn ee kansarka sanbabada iyo kuwo kale. Joojinta sigaarka waxay si weyn u dhimaysaa khatarta.
- Cunto caafimaad leh
- Cun khudaar, miro, laws, digir iyo badar dhan badan.
- Yaree hilibka la warshadeeyay iyo cuntooyinka dufanka iyo sonkorta badan leh.
- Isticmaal saliid caafimaad leh (tusaale: saliid saytuun) halkii dufan culus.
- Miisaanka caafimaad qabka ah
- Cayilka wuxuu kordhiyaa halista kansarka dhowr nooc (naasaha, mindhicirka, beerka, iwm).
- Jimicsi joogto ah
- Ugu yaraan 30 daqiiqo oo socod degdeg ah ama jimicsi kale maalintii.
- Ka fogaanshaha khamriga
- Khamrigu wuxuu kordhiyaa khatarta kansarka afka, hunguriga, beerka, iyo naasaha.
- Ilaalinta qorraxda
- Ka fogow qorraxda xooggan (11:00 subaxnimo – 3:00 galabnimo).
- Xiro muraayado iyo dhar ilaalin ah.
- Adeegso kareemka qorraxda (sunscreen).
- Ka hortagga caabuqyada
- Talaalka HPV (ilmo-galeenka) iyo Hepatitis B (beerka).
- Daaweynta caabuqyada sida H. pylori haddii lagu helo.
- Kormeer caafimaad iyo baaritaan hore (screening)
- Baaritaanka kansarka naasaha (mammogram) haweenka.
- Baaritaanka kansarka ilmo-galeenka (Pap smear).
- Baaritaanka mindhicirka (colonoscopy).
- Baaritaanada dhiigga iyo raajada haddii dhakhtarku kugula taliyo.
- Ka fogow kiimikooyinka waxyeellada leh
- Haddii aad shaqada ku la xiriirto kiimikooyin ama qiiq sun ah, isticmaal qalabka ilaalinta (mask, galoofyo, iwm).
👉 Marka la soo koobo: nolosha caafimaadka leh, ilaalinta deegaanka, iyo baaritaanka hore waa difaaca ugu weyn ee kansarka.
.jpeg)
.jpeg)
0 Comments